Czersk Świecki
53°33′00″N 18°27′08″E/53,550000 18,452222| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (III 2011) |
413[2] |
| Strefa numeracyjna |
52 |
| Kod pocztowy |
86-131[3] |
| Tablice rejestracyjne |
CSW |
| SIMC |
0087314 |
Położenie na mapie gminy Jeżewo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu świeckiego  | |
| 53°33′00″N 18°27′08″E/53,550000 18,452222[1]
| |
Czersk Świecki – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie świeckim, w gminie Jeżewo.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bydgoskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 413 mieszkańców[2]. Jest czwartą co do wielkości miejscowością gminy Jeżewo.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Stara wieś kociewska, wzmiankowana po raz pierwszy w 1452 jako Czyrskie[4]. W kolejnych latach zapisywana jako Szirsken (1489 r.), Czersk (1534 r.), Czierska (1570 r.), Czersko (1584 r.), Czersk Świecki (1936 r.), niem. Helenenfelde[5]. Nazwa wsi jest typem nazwy topograficznej interpretowanej dwojako: jako powstałej od przymiotnika "czarny" (o glebie); lub też od nazwy płynącej przez wieś rzeki Czarna (obecnie w okolicy nie ma żadnej rzeczki). W XX wieku pojawia się człon odróżniający od innych miejscowości o tej nazwie (Świecki). Nazwa niemiecka "Helenenfelde" składa się z pierwszego członu kulturowego od imienia "Helene" i od "Felde - pole[5].
Czersk był wsią rycerską (szlachecką) zorganizowaną całkowicie na prawie chełmińskim. Pierwszym udokumentowanym właścicielem wsi była Orthey Sackrau (1477 r.). W 1489 r. Czersk nabył Hans Szirszken. Tenże wydał przywilej sołecki, z którego dowiadujemy się, że sołtys użytkował 2 łany ziemi (ok.35 ha) i miał prawo do łowienia ryb w miejscowym jeziorze. W zamian musiał wykonać następujące obowiązki: podstawianie koni na podróż właściciela wsi, służbę wojskową, zbieranie czynszów i innych opłat od gospodarzy, wypełnianie podstawowych zadań sądowniczych. W połowie XVI wieku dobra znalazły się w rękach Bychowskich, a następnie w rękach Walewskich. W 1695 r. Czersk przeszedł za 11 000 guldenów we władanie rodziny Pląskowskich herbu Oksza, którzy to trzymali dobra do 1828 r.[6] W wyniku reform agrarnych w latach trzydziestych XIX wieku władze pruskie dokonały separacji dóbr czerskich, co doprowadziło do ukształtowania się wsi włościańskiej Czersk na obszarze 509 ha. (1880 r.) Pewną część dóbr Pląskowskich z Czerska przejął ród Gordonów z pobliskich Laskowic (lasy)[7].
Pierwsze informacje o obszarze wsi pochodzą z XVI wieku i podają, że wieś liczyła 14 łanów ziemi (ok. 242 ha)[6]. W 1772 r. wieś z nowymi osadami: Borce i Skrzynki miała 19 łanów (ok. 323 ha), z tego 4 łany stanowiły obszary leśne[6]. W 1921 r. areał Czerska wynosił 570 ha[8]. Pierwsze dane liczbowe o mieszkańcach wsi pochodzą z 1772 r. i podają liczę 68 mieszkańców[7]. W ponad sto lat później (1885 r.) Czersk zamieszkiwało 573 mieszkańców i było to największe skupisko ludności na obszarze dzisiejszej gminy Jeżewo (w 1885 r. Jeżewo liczyło 546 mieszkańców, Laskowice - 478 mieszkańców)[7]. Czersk i okolice były terenami znacznej kolonizacji niemieckiej. W 1772 r. wszyscy mieszkańcy wsi w liczbie 68 zakwalifikowano jako wyznawcy luteranizmu. Pod koniec XIX wieku wieś w większości zamieszkiwali ewangelicy - 371 osób, podczas gdy 202 mieszkańców deklarowało przynależność do katolicyzmu (dane z 1885 r.)[7]. W latach dwudziestych XIX wieku władze pruskie na trwałe zaczęły w Czersku organizować szkolnictwo podstawowe. W 1840 r. w centrum wsi wybudowano murowany budynek szkolny, który przetrwał do dziś[9]. W 1906 r. wieś uzyskała połączenie kolejowe dzięki oddaniu do użytku linii kolejowej Laskowice Pomorskie - Szlachta - Czersk[10].
W pobliskich Borach Tucholskich w czasie drugiej wojny światowej Komenda Pomorskiego Okręgu AK dysponowała kilkoma oddziałami partyzanckimi. Do największych oddziałów należało zgrupowanie Alojzego Bruskiego "Graba", które z 21/22 września 1944 r. przeprowadziło udaną akcję w Czersku Świeckim. We wsi znajdowała się zlokalizowana w miejscowej szkole i karczmie baza lotników niemieckich, przeprowadzających ćwiczenia w pobliskich lasach. Atak przeprowadzili żołnierze AK zgrupowania "Świerki-101" oraz oddziału "Jedliny-102" (łącznie ok. 130 osób). Dobre rozpoznanie i zaskoczenie przyniosło pełny sukces żołnierzom AK. Straty niemieckie wyniosły ponad 10 zabitych i kilkunastu rannych, natomiast po stronie polskiej był tylko jeden ranny[11]. 20 września 1992 r. na frontowej ścianie budynku szkolnego uroczyście odsłonięto pamiątkową tablicę przypominającą wydarzenia z 1944 r. Napis na tablicy głosi: "Gdy Warszawa walczyła i płonęła w Powstaniu, żołnierze Armii Krajowej zgrupowania "Świerki" wraz z oddziałem "Jedlin" 21/22 września 1944 r. zaatakowali w Czersku Świeckim bazę niemieckich najeźdźców, by nie czuli się bezpiecznie na naszej ziemi". Chwała niezłomnym partyzantom: Społeczeństwo i Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Okręg Bydgoszcz - Koło Pomorze 1992[12].
Źródła powstałe w Polsce Ludowej[13] podają, że akcja była wspólnym dziełem oddziału AK "Graba" oraz ściśle z nim współpracującego polsko-radzieckiego oddziału partyzanckiego działającego w ramach Armii Ludowej pod dowództwem por. Kazimierza Waluka (ps. "Bystrooki", "Czarny"). Skutkiem akcji miało być zdobycie kilkudziesięciu worków żywności z magazynu wojskowego. W akcji miało brać udział 60 partyzantów. Ranny po stronie partyzantów nazywał się Kalinowski. Wspólna akcja "Graba" z oddziałem AL miała być negatywnie oceniona przez dowództwo okręgu AK.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 20259
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 181 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Grzegorz M., 1990, "Osady Pomorza Gdańskiego w latach 1309-1454", Warszawa, Łódź
- ↑ a b Brózdowska E., 2005, "Pochodzenie nazw miejscowości gminy Jeżewo", w: "Gmina Jeżewo", praca zbiorowa, Jeżewo
- ↑ a b c Dąbrowski Z., 2005, "Historia Jeżewa i okolic od końca X wieku do 1772 r.", w: "Gmina Jeżewo", praca zbiorowa, Jeżewo
- ↑ a b c d Dąbrowski Z., 2005, "Pod zaborem pruskim", w: "Gmina Jeżewo", praca zbiorowa, Jeżewo
- ↑ Dąbrowski Z., 2005, "W okresie II Rzeczypospolitej 1920-1939", w: "Gmina Jeżewo", praca zbiorowa, Jeżewo
- ↑ Kronika Szkoły Podstawowej w Czersku Świeckim
- ↑ Piątkowski A., 1996, "Kolej wschodnia w latach 1842-1880. Z dziejów transportu kolejowego na Pomorzu wschodnim", Olsztyn
- ↑ Szymanowicz H., 1992, "Uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej z okazji 48 rocznicy potyczki partyzanckiej z Niemcami w Czersku Świeckim" (broszura), Czersk Świecki
- ↑ Dąbrowski Z., 1992, "Lekcja historii w Czersku Świeckim", w: "Gazeta Świecka" nr 22, z 29 X 1992 r.
- ↑ Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 484